बुद्धीबळ2015 एकदाचं विकलं गेलं हं ...

तू चित्रे विकतेस का ? त्यातून तुझे भागते का ? हे काहिंना पडत असणारे  प्रश्न . 

 चित्रात शिकण्यासारखे काय असते .. ? समकालीन कलाकार म्हणजे नक्की काय ? चित्रशिल्पकार स्वतःची शैली का जोपासतात? इतरांची शैली कितीही आवडली तरी ती उचलत का नाही ? त्यात काय वावगं ... 

कलाकृतीची एवढी मोठी किंमत कशीकाय मोजावी लागते ? 

अरे बापरे ... चित्र विकत घ्यायची गोष्ट थोडीच आहे ... 

बरंय ... तुझं काम सोपं आहे ... 

 चित्रकार असली तरी खूप मिजास दाखवते ... 

असे नानाविध शंका लोकाच्या मनामध्ये घोळत असतात ..  

पण खरंच ते एखादं एक चित्र कित्येक वर्ष कोणीतरी आपल्यासाठी सांभाळत असतं.सोन्यासारख्या मोलाचं असतं .. त्या ठराविक चित्रामागे  काहीतरी कहाणी असते. 

मी सहसा माझी चित्र विकले गेले की येथे कोणाला कळवत नाही. का सांगायचे ? कारकुनाच्या हातात एक तारखेला पगार मिळाला की तो लगेच फेसबूक इन्ट्स्टा वर पोस्ट तो का ? तसेच आहे ते. 

पण या बुद्धीबळाची गोष्ट थोडी निराळी आहे म्हणून सांगाविशी वाटली. 

2015ला तयार केलेला हा बुद्धीबळ आज नऊ वर्षांनंतर विकला गेला. आजवर निदान चार वेळा तमिळनाडू व दिल्लीला प्रदर्शीत झालेली ही कलाकृती अखेर विकली गेली. 

एका बुद्धीबळ प्रदर्शनासाठी  तीन बाय तीन सागवानी लाकडात ही रचना केली होती. आधी पुस्तके शोधून त्यातील भारतातील आणि भारताबाहेरील विविध बुद्धीबळ खेळाचे प्रकार अभ्यासले .   

सोंगट्याही सागवानी  व मिनाकारी पद्धतीत तयार केलेल्या. राजा राणि.. उंट .. घोडा .. हत्ती .. प्यादा ..सगळेच प्रत्येकी वेगवेगळे होते. प्याद्यांचे सर्व चेहरे वेगळे .. कोणीच कोणासारखे नाही. खूप धमाल आलेली हे रेखाटताना. त्यातून मीनाकारी म्हटले की तांब धातूचा पत्रा .. त्याची सततची सफसफाई आणि थरावर थर व भट्टीचे काम. 750 ते 800 डिग्री सेलशीयस मध्ये एक एक पत्रा चार ते पाच वेळा भाजला गेला. असे एका सोंगटीचे चार बाजू .. म्हणजेच चार पत्रे. दोन बाजूला चेहरा .. तिसरी बाजू मोडीलिपीतील सोंगटी चे नाव व चौथी बाजू ही खास Swagat Thorat  यांच्या कडून मागवलेली ब्रेल लिपीतील टिपकेदार अक्षरांची माहिती. ती ठिपके खास एमबॉस येइल अशी बनवली. पण सोबतच ती कलात्मही वाटत होती. पुर्ण व्हायला एक ते दीड महिना घेतला या कलाकृतीने. 

सोंगट्या जपून ठेवण्यासाठी वेगळी आणि पार्टीशन असलेली सागवानी रंगवलेली पेटीही तयार केलेली व प्रत्येक सोंगटी साठी एक बटुआही शिवून घेतला. ती पेटी ह्या फोटोत नाही. काही कामे करताना फोटोला आपण महत्व देत नाही पण नंतर आठवणीत ते किती महत्वाचे होते हे लक्षात येते. 

स्वागत सरांना ही कलाकृती पहायची खूप इच्छा होती आणि ती तयार झाल्यावर ते कॅमेरा घेऊन आले. अगदी कौतूकाने बाजू नीट टिपत तासभर खूप फोटो काढले. त्यामुळे याचे नीट डॉक्यूमेंटेशनही झाले. मी मात्र एखाद्दोन फोटो काढून फोटोग्राफी गुंडाळली असती. 

यातील काही फोटोंवरून कामाचे स्वरूप लक्षात येइल .. 

या कलाकृती जपाव्या लागतात. त्या आज विकल्या जातील किंवा दहा वर्षांनी .. किंवा पन्नास वर्षांनी. किंवा विकल्याही जाणार नाहीत. सर्व कलाकृती सोन्याच्या भावात विकल्या जात नाहीत. पण आजुबाजुला कोणी कलाकार काम करत असेल तर आपल्याला त्याची कदर करता आली पाहिजे. 

मीनाकारी हा मुळचा पर्शिया येथून आलेला हा दागिना व चित्रप्रकार जवळ जवळ नष्ट होत आहे. तरी खूप कमी कलाकार या खास पद्धतीत काम करतात. मी ही त्यातील एक.  

ही कलाकृती तयार करताना तसेच काम पुर्ण झाल्यावरही खूप वेळखाऊ प्रयोग वाटला पण नऊ वर्षांनी त्या मेहनतिचे फळ मिळाले यात आनंद आहे....

निलेश वेदे यांची चित्र

खूप दिवसांनी मनात रेंगाळलेल्या एका चित्राच्या चित्रकारावर लिहीते आहे. या चित्रकाराची अनेक चित्रे मी पाहिली आहेत. अगदी सहज वाटणारी निलेशची चित्रे खूप गूढ जाणवतात. तो इतर वेळेस अगदी हसत खेळत इतरांना हसवत नाचत फिरताना पाहिलंय. जगत मित्र .. जगत पुत्र .. जगत भैया अशी मी त्याची चेष्टाही करत असते. निलेशची चित्रे मन अडकवून ठेवतात. त्याच्या प्रत्येक चित्रात काहीतरी बोलके असते. वैचारीक पण तरीही सहज .. जडपणा न जाणवणारी अशी ही चित्र. सुरूवातीला एकदोन चित्रांवर चर्चाही केली. मला जे समजत होते तसा विचार नसून भलताच विचार आहे त्या ठरावीक चित्रात हे ऐकून फक्त चित्र म्हणून त्या गूढपणातच काहीतरी शोधत राहते. 

कित्येक चित्रात चेहरे असतात. ते वास्तववादी असले तरी त्वचेवरचा तरळ गुळगुळीत पोत न घेता एक हाडामासाचे शरीर म्हणून ट्रीटमेंट केलेली असते जणू नस आणि नस .. रक्ताचा थेंब आणि थेंब त्या आकारातून डोकिवताहेत. 

एवढे करूनही चित्रातील सहजता कायम असते. 

 मला वाटले म्हणून मी असे केले हे घोषवाक्य कुठेही नसते.  अगदी चरित्रातील पॉझिटीव .. निगेटीव स्पेसचे एकमेकांचे मापदंड ठामपणे सांभाळलेले दिसते. 

काही वर्षांपुर्वी निलेशच्या एकल चित्र प्रदर्शनाला गेले होते.  ती सगळी चित्र .. त्यातील  स्त्रीयांचे चेहरे, सर्व एका पद्धति ची चित्र तरी रचना आणि चेहर्या ची ठेवणं वेगवेगळी. त्याने मॉडेलचे चेहरे रचनांमध्ये रूपांतर केले होते. म्हणून प्रत्येक चेहरा वेगळा जाणवत होता आणि तितकेच चित्रही बोलके होते. 

नुकतेच एक चित्र नजरेस पडले. खरी मोनालिसा मला आवडत नाही  पण ही बुरखाधारी मोनालिसा मात्र आवडली. हे काश्मीरला तयार केलेले आर्ट कॅम्पमधील चित्र आहे. यात वेळखाऊ बारीक काम केले नसले तरी कन्सेप्ट भन्नाट आहे. काश्मीरमध्ये कित्तेक वर्षांपासून जो काही सामाजिक संघर्ष झाला आहे त्याची झुळूक आपल्याला नाही. आपण फक्त ऐकतो पण ते खर्या अर्थाने समजून घेणे शक्य नाही. तेथील स्त्रीयांचा संघर्ष विविध पातळीवरचा आहे ज्याची आपण कल्पनाही करू शकत नाही. 

काशमीर येथील या आर्ट कॅम्प वेळेस शाळा व कॉलेज येथे मुलींच्या चित्रकलेच्या कार्यशाळा घेतल्या

व त्यावेळेस कित्येक मुलींची भावनिक व सामाजिक स्तरावरील खुंटलेली प्रगती व वर्षोनवर्षे होणारी मनाची घालमेल व संघर्षांविषयीही समजून घेण्यात आले असे निलेश सांगतो. 

ही मोनालिसा देखील अशाच एका स्त्रीचे प्रतीक आहे. अगदी तरल असे चित्र. कुठेही वेडेवाकडे आकार किंवा रेशा भडक भपकेपणा नसलेले असे खूप महत्वाचा मुद्दा मांडणारे हे चित्र आहे. अशा आर्ट कॅम्प निमीत्ताने कलाकाराला अनेक सामाजिक संघर्षांचा अभ्यास करणे जरूरिचे असते. मी चित्रकार ... मला वाटेल ते मी रंगवतो .. मला वाटेल तसे त्यावर निबंध लिहीतो ही मानसिकता अनेक समकालीन म्हणवून घेणाऱ्या तरूण चित्रकारांची मानसिकता दिसते. अशा वेळेस निलेश सारख्या कलाकारांचे कौतूक वाटते. 

कित्येक वेळा सोप्पे वाटणारे असे चित्र तर साधे दिसते .. सहज सुचलेले आणि भपकेपणाही नसलेले पण त्या मागे खूप अभ्यास .. कलाकाराला आयुष्यात खूप कठीण काळाला सामोरे जावे लागले आहे असे अनेक कलाकारांबाबत स्पष्ट होते. 

निलेश वेदेचे बालपणही असेच असावे संघर्षांनी व्यापलेले. रेखा व रंगकला शिकता शिकता उपयोजित कला कडे वळसा घेऊन पुढे टेक्सटाइल मध्ये शिक्षण पुर्ण केले.  परिस्थिती , नोकरी, प्रवास , अभ्यास सोबत लहान वयातच समाजाचा बदलता चेहराही नजरेस आला आणि हळू हळू ते चेहरे आणि हावाभाव कॅनव्हास व्यापू लागले.   त्याची कापडाची जाण एक एक धागा होऊन कॅनव्हासवर रंगांच्या रेषा द्वारे पसरत जाते हे निश्चित आणि म्हणूनच चित्रासमोर उभे राहिले की त्या चेहर्यातून आपल्या मनात लपलेली गूढ भावना नव्याने उमजू लागते. विषय वजनदार असले तरी चित्राला जडपणा आलेला नसतो हे महत्वाचे.

येत्या ८ ते १४ ऑक्टोबर २०२४  जहांगीर आर्ट गॅलरी, मुंबई येथे  निलेश वेदे यांच्या चित्रांचे प्रदर्शन भरणार आहे तेव्हा आपल्याला त्यांची नवी चित्रे पाहता येतील.... जरूर या. 

प्रदर्शनाकरिता आणि पुढील वाटचालीस खूप खूप शुभेच्छा निलेश.

Bhavna Sonawane

बालपणातील आठवणी .. स्पर्शज्ञान मासिक 2023

स्पर्शज्ञान ब्रेल दिवाळी अंक 2021 मधील माझ्या बालपणीतील आठवणींवर छापून आलेला लेख येथे देते आहे. 

लहानपणी जोगेश्वरी व अंधेरी येथे खूप फिरणं झालं .. कधी घराच्या अगदी जवळच्या जंगल परिसरात तर कधी स्कुटर गाडीनेच गावांचा लांबचा पल्ला. नॅशनल पार्क व आरे कॉलॉनी येथील ड्राईव, आनंद अपार्टमेंट (अंधेरी) बिलडींगची पिक्नीक व पाण्याच्या टाकीवर बसून काढलेला आम्हा चौघांचा फोटो, सोलापूरचा गड्डा येथील फोटो स्टुडीओ , त्यात आमचं कुटूंब जोडून ठेवणारी महत्वाची साथीदार विजय सुपर स्कुटरचा फोटो नाही ..ते पुन्हा कधीतरी .. 

निसर्ग, चित्रं, मी वगैरे:

निसर्ग नेहमीच आपल्याला भरभरून देत असतो. घरात छोट्याशा कुंडीत जगणारं इवलंसं रोपसुद्धा आपल्याला खूप सुख--समाधान देत आपल्या आयुष्याचा भाग बनलेलं असतं. निसर्गाच्या सान्निध्यातल्या एखाद्याच्या बालपणीच्या आठवणी त्याचं पुढील खडतर आयुष्य सुखकर बनवण्यास साथ देतात.

माझ्याकडेही लहानपणीच्या अशाच काही सुंदर आठवणी आहेत. स्कूटरवरून भटकण्याच्या. आमची ‘विजयसुपर’ आणि आम्ही चौघे--बाबा, माँ, मी व माझा लहान भाऊ अनिरुद्ध. मी पहिलीत शिकत होते. तेव्हा आम्ही राहायला होतो जोगेश्वरी, काळूराम दुबे चाळ, शामनगर इथे. मुंबईतली टिपिकल मराठी वस्ती. तिथे सकाळी सकाळी पाण्यावरून कोणी ना कोणी भांडत असायचं. मला ठळक आठवतं तो बटाट्याच्या भाजीचा विशिष्ट वास. जेवणाच्या वेळेला आजूबाजूच्या घरांतून हमखास यायचा. कुणाच्याही घरी नवा टी.व्ही., टेपरेकॉर्डर किंवा कोणतीही नवी वस्तू आली तरी आख्ख्या चाळीला कळत असे. शनिवार--रविवार संध्याकाळी चाळ शांत, सुनसान होत असे. कारण सगळी मंडळी एकत्र जमून दूरदर्शनवर चित्रपट पाहण्याचा आनंद घेत असायची.

बाबा झुओलॉजीचे अध्यापक होते तर माँ फिजिक्सची अध्यापिका. सोमवार ते शनिवार ते दोघेही स्कूटरवरून सकाळी सकाळीच कॉलेजसाठी निघायचे. आजही आठवतं::: लिमलेटच्या गोळ्यांसाठी गाठायचो ते दुकान, हापशीवरून पाणी भरणारे, गल्लीत ये--जा करणारे बायका व पुरुष. शेजारच्या घरातला एक म्हातारा पाणी भरून रोज घर धुऊन काढायचा. मग पाणी वाया घालवतो म्हणून त्याला कुणी बोललं की भांडत बसायचा. बबलूताई आणि सरिताताई आमच्या मोलकरणीच्या मुली. त्या आल्या की शाळेत जाण्यासाठी आमची तयारी करून द्यायच्या. आम्हाला शाळेत सोडायला मात्र त्यांचा भाऊ सुरेश यायचा. तो तेव्हा सहावी--सातवीला शिकत असावा. घरापासून शाळेपर्यंत पायी चालत जायला लागायचं. साधारण पंधरा मिनिटं लागायची. रस्त्याने जाताना मध्ये एक नाला लागायचा. त्यावरून पायी चालण्याकरता कच्चा लाकडी पूल होता. पावसाच्या दिवसांत त्यावरून चालताना खूप भीती वाटत असे. दप्तर, रेनकोट सांभाळत चालताना त्या तुडुंब भरलेल्या नाल्यात पडलो तर काय होईल, असं वाटायचं. त्या पाण्याला घाण वास यायचा. आज कधी अशा प्रकारचा वास आला की आपोआप तो ब्रिज आणि त्यावरून दप्तर, रेनकोट सावरत चालणारी आमची छोटी जोडगोळी आठवते.

मी साधारण सात वर्षांची असताना आम्ही अंधेरी, लिंक रोड इथे ‘मॉडेल टाऊन’मध्ये राहायला गेलो. ही श्रीमंत लोकांची वस्ती होती. इथे एक स्वतंत्र बागही होती. पण इथे चाळीतल्यासारखं आमची काळजी घ्यायला कुणी रिकामं नव्हतं. चाळीतला मोकळेपणा नव्हता. कायम बंदिस्त, एकलकोंडेपणा जाणवायचा. सकाळी कसंबसं जेवण बनवून माँ--बाबा कामाला जायचे आणि त्यानंतर घर एकदम रिकामं, शांत वाटायचं. मी आणि पाच वर्षांचा अनिरुद्ध आम्ही दोघेच एकटे; बाहेरून कुलूप लावलेल्या फ्लॅटमध्ये दिवसभर भातुकली आणि चोर--पोलीस खेळत स्वत:ला रमवायचो. अनिरुद्ध लहान आणि खूप मस्तीखोर होता. त्यामुळे त्याला दिवसभर सांभाळताना मला अगदी नकोनकोसं होत असे. मग जितकं प्रेमाने खेळायचो, तितकंच एकमेकांशी भांडायचो. पुठ्ठ्यांची घरं बांधणं, त्यात बाहुल्या नाचवणं तर कधी चादरीचा पसारा बाहेर काढून घर बांधणं हे आमचे दोघांचेही आवडते खेळ. सोमवार ते शनिवार अशा पद्धतीने घरी खेळ आणि शाळा यांमध्ये दिवस निघून जायचे. पण रविवार उजाडला की सकाळी लवकर उठून, तयारी करून माँ--बाबांसोबत विजयसुपर स्कूटरवरून आरे कॉलनीत फिरायला जायचे वेध लागायचे.

महाकाली गुफांच्या रस्त्यावरून पुढे डोंगर, जंगल लागायचं. तिथे वारा वेगळा जाणवायचा. थंड आणि स्वच्छ! आजूबाजूला बरेच गायी--म्हशींचे गोठे होते. बरीचशी भैया लोकांची वस्ती होती. त्यांच्या बायकांच्या भडक रंगाच्या साड्या, डोक्यावर पदर आणि भांगेमध्ये भरलेलं अतिशय सुंदर लाल आणि केशरी रंगांमधील छटा असलेलं सिंदूर आकर्षक दिसायचं. मला त्यांची भाषाही मजेशीर वाटायची. 

त्या मंदिराच्या अगदी समोरच शिल्पकार शिरगावकरांचा स्टुडिओ होता. आजही आहे. खूप मोठमोठी शिल्पं त्या रस्त्यावरून जाताना दिसत असत. ‘महाकाली गुंफा’ हे खूप जुनं, प्राचीन काळापासून अस्तित्वात असलेलं मुंबईतलं ठिकाण आहे. इथून डाव्या वळणाने आमची ‘विजयसुपर’ सुसाट धाव घ्यायची. माझे केस बॉयकट असायचे, बरेचदा मुलांसारखे टी--शर्ट आणि पॅन्ट घातलेली मी स्कूटरवर पुढे उभी राह्यचे. अनिरुद्ध व माँ क्रमाने बाबांच्या मागे बसायचे. त्यामुळे, तो वारा झेलायचे नशीब मला लाभायचे बरे! 

त्या गुफांच्या डाव्या वळणाला अगदी पाचव्या मिनिटाला कमाल अमरोहींचा ‘कमलिस्तान स्टुडिओ’ आहे. इथे असंख्य बॉलिवूड ब्लॉकबस्टर फिल्म्स तयार झाल्या आहेत. मीनाकुमारी व कमाल अमरोहींच्या जीवनाचा महत्त्वाचा इतिहासही त्या स्टुडिओला लाभला आहे. कित्येकदा माँकडून मनोरंजन क्षेत्रातले ते जुने किस्से, कहाण्या ऐकायला मिळायच्या. एखाद्या व्यक्तीचं जीवन आणि मृत्यू त्याच्या जोडीदाराच्या आयुष्याला कशी कलाटणी देऊ शकतं, याचं उत्तम उदाहरण म्हणजे मीना कुमारी आणि कमाल अमरोही यांची कहाणी आहे. कधीतरी तिथे एखाद्या चित्रपटाचं शूटिंग पहायचा योगही येत असे. 

पुढे बऱ्याचदा रस्ता मोकळा असायचा. लांबवर दिसणाऱ्या डोंगरवाटा, घनदाट झाडी पाहताना आठवड्याचे सहा दिवस आपण शहरातल्या बंदिस्त वातावरणात शाळा आणि घर हा खेळ खेळत असतो याचा विसर पडलेला असायचा. वाटेत कुठे पांढऱ्या शुभ्र फुलांचा सडा पडलेला असायचा तर कधी त्या काळ्या रस्त्यावर मोहवून टाकणारी लालकेशरी गुलमोहराची निसर्गनिर्मित रांगोळी घातलेली असायची. कधी झाडांच्या फांद्या खालपर्यंत झुलत असायच्या आणि मग त्या फुलांनी बहरलेले गुच्छ तोडून घ्यायला आम्ही दोघे पळत सुटायचो. 

मला आठवतंय::: एका बसस्टॉपवर ‘मॉडर्न ब्रेड’च्या पाकिटाचं मोठं डिझाइन केलेलं होतं. म्हणजे बारा--पंधरा फूट लांबीचा लाकडाचा ब्रेडचा पुडा. तो बसटॉप लांबूनच दिसायचा आणि आपण ‘आरे कॉलनी’त आहोत हे लक्षात यायचं. 

त्यापुढे आरे कॉलनीतली छोटीशी बाग आणि मग नॅशनल पार्कला जोडरस्ता लागायचा. जेवणाच्या वेळेपर्यंत आम्ही घरी परतायला निघायचो. आइस्क्रीम किंवा फास्टफूडची सोय तेव्हा नव्हती. त्यामुळे पिकनिकची व्याख्या एवढीच होती. मग तिथूनच यू--टर्न घेतला जायचा. त्याआधी आम्ही गोळा केलेल्या फुलं—पानं--फांद्यांनी संपूर्ण स्कूटर सजवायचो. उरलेली फुलं दोघे ओंजळीत धरून ठेवायचो. घरी पोहोचलो की काही फुलं फुलदाणीत, तांब्यात, पेल्यात सजवून ठेवायचो. उरलेला दिवस ती फुलं न्याहाळण्यात जायचा. दुसऱ्या दिवशी फुलं कोमेजलेली असायची आणि त्याचा खूप त्रास व्हायचा. असं वाटायचं, रविवार संपला तरी चालेल पण ही फुलं कोमेजू नयेत. त्यांचा टवटवीतपणा जणू आपलं जगणं सुंदर बनवतो, तो हातातून निसटू नये असं वाटायचं. 

मी साधारण दहा वर्षांची असताना आम्ही महाकाली रोडवरच्या ‘आनंद अपार्टमेंट’मध्ये राहायला गेलो. चाळीतलं घर ते वन--बी.एच.के. असलेलं हे घर म्हणजे माझ्या माँ--बाबांचं मुंबईत स्वकमाईने घेतलेलं आणि लग्नानंतर बदललेलं सहावं घर होतं. या घराला दोन छोट्या बाल्कनी होत्या. आजही आहेत. अवतीभोवती सर्वत्र हिरवळ असलेला हा परिसर पावसाळ्यात खूप छान दिसत असे. बाल्कनीत लावण्यासाठी बाबा शोभेची छोटी छोटी रोपं निवडून आणायचे. आणि आम्ही दोघे त्यांचे असिस्टंट त्यांच्या मागे मागे झुडुपांत घुसून छान छान रोपं घेऊन यायचो. मला आठवतंय तिथे मातीत लाल--काळ्या बिया पडलेल्या असायच्या. अतिशय सुंदर दिसायच्या. गुंजेच्या झाडाची ओळख अशी तिथेच झाली. त्यापूर्वी इतकं सुंदर, नाजूक बी मी कधीही पाहिलं नव्हतं. गुंजांची पानं अगदी चिंचेच्या पानांसारखी दिसतात. चिंचेच्या पानांची चव आंबट तर गुंजांच्या पानांची चव मधुर. हे मला खूप नवल वाटायचं. आजही गुंजांच्या पानांची ती गोड चव माझ्या जिभेवर रेंगाळतेय. 

आज मागे वळून पाहताना लक्षात येतं की या निसर्गाने मला घडवलंय. माझ्या कलेने मला आज ज्या उंचीवर पोहोचवले आहे; त्यामध्ये निसर्गाचा वाटाही मोठा आहे. लहानपणापासून जर अशा रीतीने निसर्ग भरभरून पहायला--अनुभवायला मिळाला नसता, या आठवणी नसत्या तर कदाचित माझ्या चित्रांचे विषय वेगळे असते आणि न जाणो मी माझ्या चित्रांच्या प्रेमात किती असते?

*--भावना सोनवणे, बदलापूर.* 

(लेखिका आणि आंतरराष्ट्रिय ख्यातीच्या चित्रकार)

धन्यवाद स्पर्शज्ञान ब्रेल दिवाळी अंक 2021.

धन्यवाद स्वागत थोरात सर 

::::::::::::

आगाऊ पोरगी

स्कार्लेट : आई आई .. आज आमची ड्रॉइंग कॉम्पिटीशन झाली. 

नॅशनल बर्ड सांगितलेला. 

मी आणि माझ्या फ्रेंड्स नी काहीच प्रॅक्टीस केली नव्हती. 

मी : मग काय केलेस ? 

स्कार्लेट :  एकीला बदक काढता येत होता. एकमेकींचे चित्र बघून काढला. त्याला निळा पिसारा बनवला ... 

माझ्याकडे ग्लीटर पेन होते. 

तिघींनी आपापले चित्र सजवले .. 

एक एक बदक निळे पिसारे फूलवून असे नाचत होते ‌‌... 

कसले भारी दिसत होते ‌‌.. काय सांगू ...! 

🦚🦚🦚🦚🦚🦚

😂😂😂

गुलमोहर 2024

तो गुलमोहराचा सडा .. 

जणू पावसात भिजला चिंब 

एक तहानलेला उन्हाळा ! 

..... Bhavna. 2024.June.18

kalingad

कोण बोलतं की जलरंग .. वॉटर कलर अवघड आहे ? 

हो.. खरंतर ट्रिकी आहे ते .. 

एकदा फ्लो सुटला की सुटला .. 

पाणि किती .. रंग किती .. याचे प्रमाण अचूक ठेवावे लागते. 

माघार घेता येत नाही. 

नैसर्गीक फील आणायचा असेल तर जलरंगांशिवाय पर्याय नाहीच ! 

तैलरंगांचेही एक विशिष्ट कॅरेक्टर असतं. तर अक्रेलीक स्वतःला विविध पद्धतीने मांडू शकतो.

क्षणात जलरंगाप्रमाणे पारदर्शक वागू शकतो तर क्षणात तैलरंगाप्रमाणे जाड थरांमध्ये स्वतःला लपेटू शकतो. 

मी बाई खूप वेगळा .. मी बाई खूप अवघड आहे हं .. असे हे रंग एकमेकावर वरचढ करत असतील का कधी... 

उगाच आपण काहीतरी भलतंच भन्नाट असल्याचा कुणी आव आणायचा कशाला ... 

प्रत्येक रंग माध्यमाची एक खास वैशिष्ट्य आहे ते कलाकाराने जाणणे आवश्यक आहे. 

पाऊस जवळ आला की हमखास कॉलेजचे सुरूवातिचे दिवस आठवतात. नवे रंग .. नवे पोत .. नवं नवं अगदी .. 

फाऊंडेशन वर्ग आठवला की जलरंगातील एक कलींगड आठवतं .. कसेकाय जमले माहीत नाही पण मला त्यासाठी मला खास क्षिस मिळालेले. 

आमच्या फाऊंडेशन बॅचचा वर्ग तर छानच होता. माझे ऍडमिशन उशीराने झालेले. जुलै जवळजवळ संपलेला. इंडीयन आर्ट इन्स्टीट्यूट मध्ये वीसेक दिवस नियमीत जात होते .. त्यानंतर रहेजा स्कूल ऑफ आर्ट येथे नंबर लागला होता.

ऑगस्ट मधली कानेरी गुंफा येथील मॉन्सून पीकनीक नुकतीच पार पडलेली. त्यामुळे वर्गातील खूप सारे मित्र मैत्रिणी झालेले. 

हे जे शब्द आहेत नै .. 

वॉटरकलर खूप औघड आहे .. हे पहिल्याच दिवशी कोणीतरी कानात पुटपुटतं ...  आणि हृदयात धडकी भरते. असे काहीही नसावे .. 

कारण मी ज्याच्या कडून वॉटरकलरची माझ्या पुर्वी मर्यादीत अशी टेकनीक शिकले ते अगदी एक मिनीटातच ..

पाच सप्टेंबर .. शिक्षणक दीन होता. वर्गात अनेक मुलंमुली शिक्षक झालेले. नवीनच ओळखी .. 

त्या दिवशी कोणीतरी वॉटरकलर शिकवणार होते. टोमॅटो आणायला सांगितलेला. 

बापरे .. किती अवघड चकचकीत पोत ! म्हणत मी त्याकडेच बघत बसलेले. आज वर्गात धमाल असणार होती .. आजूबाजूला एक दिवसीय शिक्षक फिरत होते. 

मी अगदीच घाबरत कार्टरीज पेपरवर  रंग खेळायला सुरूवात केली होती. एका कोणीतरी  माझ्या हातातून ब्रश घेतला . 

अरे .. क्या देख रही है ... ये तो सबसे इझी है . रूक तेरेको टेकनीक बताता हुं म्हणत अगदी दहा सेकंदामध्ये लाल केशरी पिवळा एकत्रीत फ्लो सोडला. 

अगदी बारिकसा हाइलाइटही सोडला त्यात. 

अब रूक ... इसको अचछी तरह सुखने दें... हात नै लगानेका. 

दहा मिनीटांनी त्यावरच दोन चार छोटेमोठे ठिपके ठेवले.. की झाले पाणीदार टोमॅटो तयार .. 

वर्ष सरत आले तसे वार्षिक चित्र प्रदर्शनावेळेस निसर्सगचित्रणासाठी सरांनी कलिंगड मागवलेले.  अगदी तेच शब्नद आठवून  कलींगडाचे रंगकाम केले. त्यात तीनचार बिया तर अफलातून झालेल्या. 

शेजारचा एक मित्र पुटपुटला ... बास बास ‌‌.. आता फक्त खालचा हिरवा एक सहज पातळ लेयर दे .. रिफ्रॅक्श दिसू देत .. आणि थांबव. 

अगदी अर्ध्या तासात पुर्ण झाले. 

पारदर्शक कलिंगडाचा गुलाबी आणि बियांचे खडबडीत पोत असे एकंदर छान जमलेले. 

कधी पाच पाच वर्ष न जमणारी तर कधी पाच मिनीटात आकार घेणारी सोबत रसिकांची पाठीवरची थाप ..कलाकाराला अजून काय हवे ! 

चाळीस पैकी दहा बारा निवडलेल्या फोडींचा , चित्रांचा .. कलिंगड स्पेशल डिस्प्ले ठरला. माझे काम नंतर निवडले गेले होते. बाजुच्या डिस्प्ले मध्ये लावलेले. 

ते ही चुकून कोणीतरी उलटे चिकटवले ... 

अबे मार खानेका है क्या .. भावना मारेगी .. असे कोणीतरी कोणालातरी किंचाळल्याचे लांबून ऐकायला आले .. तेव्हा पुन्हा सरळ करून लावले गेले. 

माझ्या बद्दलचा हा नेहमीचा दरारा होता .. पोरं घाबरत नसली तरी उगाचच घाबरत असल्याचे दाखवत. 

आता कसले माझे काम बघणार कोणी... बक्षिस तर लांबची बात ! 

एकतर दुसर्या डिस्प्ले सोबत लावलय ‌‌.. आता कागदही चुरगळला .. म्हणत मी ही निराश झालेले. 

पण काय तो चमत्कार .. बक्षिस मीच पटकावले. 

तो जो हात .. ज्यानी मला एका झटक्यात जलरगाचा डेमो दिला तो कोणाचा होता ते आता काही आठवत नाही. चितारलेलं टोमॅटो मात्र चांगलं आठवतंय.  तो जो कोणी असेल त्याला big Thanks . 

मोनालिसा 2024

काही तासांपूर्वी पॅरीस येथील लुव्र म्युझियम मध्ये जगप्रसिद्ध मोनालिसा पोर्ट्रेट वर सरकार विरोधात अन्नधान्यासाठी बंड म्हणून riposte alimentaire (food counterattack) काही महिला कार्यकर्त्यांनी भोपळ्याचे सॉस फेकले असे कळले. 

किती हा पांचटपणा ‌‌ .. 

त्या बिचाऱ्या मोनालिसा ने ह्यांचे काय बिघडवलय ? 

किंबहुना तिचा आणि अन्नाचा काय संबंध ? 

ती कित्येक वर्ष त्या बुलेटप्रूफ काचेच्या फ्रेम मध्ये वातानुकूलित भव्य हॉल मध्ये एकटी राहते. दिवसा हजारों पर्यटक येतात तेथे .. कित्येक तिलाच पहायला लुव्र संग्रहालयात येतात . 

1190 मध्ये बांधण्यात आलेला हा अतिशय भव्य किल्ला कित्येक वर्ष  नेपोलियन संग्रहालय म्हणून ओळखला जात होता. येथे दर वर्षी साधारण ८० लाख पर्यटक भेट देतात. हजारों चित्र, शिल्प , आर्टिफॅक्ट, ऐतिहासिक कलाकृतींचे नमुने तेथे आहेत. नेपोलियनच्या काळापासुन लुटलेला .. मागवलेला ..जमा झालेला फार मोठा खजिना तेथे जपून ठेवला आहे. 

मोनालिसा हे सोळाव्या शतकातील लियोनार्दो दा विंची चे प्रसिद्ध तैलरंगातिल चित्र त्याच खजिन्याचा एक भाग. 

बरं ... 

आपल्याला अन्न चांगल्या दर्जाचे मिळत नाही म्हणून अध्यात मध्यात नसलेल्या बुलेटप्रूफ काचेत रमलेल्या  कलाकृतीवर हल्ला झाला म्हणून निषेध नोंदवावा की अशा कार्यकर्त्यांवर हसावे .. काही कळत नाही. आपल्या देशातील कार्यकर्ते बरे ... काही बिनसले की लगेच विरोधी पार्टीच्या नेत्यांचा कापडी पुतळा बनवतात आणि तो धो धो धोपटतात. 

एकतर कलाकार हे अल्प संतुष्ट. आजचा लियोनार्दो दा विंची ... समाजात वावरण्यासाठी किती धडपडत असतो तुम्हाला माहिती आहे का ? 

चित्रशिल्प विक्रीची गोष्ट आहे हे समाजाला शिकवण्यापासून सुरूवात करावी लागते. त्यात मूळ चित्र बाजुला ठेवून प्रिंट विकत घेणारच ढीगभर असतात. आतातर अशा प्रसंगाने कलाकारांच्या अस्तित्वावरच हल्ला केला जातोय की ... 

त्या  Riposte Alimentaire (Food Counteratack) नावाच्या गटाने या स्टंटची जबाबदारी स्वीकारलीय खरी .. पण कार्यकर्त्यांना पेन्सिल चालवायला येत असतील तर असे चित्रावर भोपळ्याचे सॉस टाकत फिरकलेच नसते मुळी ... 

मजेशिरच आहे हे ... 

रस्त्यावर टोमॅटो टाकावा ... बटाटा टाकावा ... 

फार फार तर शिजवलेले काही टाकायचे तर बेकलेला पाव टाकावा ... कारण भाकरी त्यांच्या देशात बनत नसते.

जगभरातच हवामान खराब होतय .. सगळाच ताण डोईजड होतोय ... हवामान बदलामुळे शेतीवर सर्वात अधिक प्रहार होत असतो हे खरे आहे. भारतात जसे शेतकरी कुटूंबातील नवयुवक नोकरीच्या शोधात शहर गाठतात तसेच इतर कित्येक देशात सुरू आहे. पॅरीस हे देखील त्यातीलच एक. जवळपासची गावं .. शेतं .. रिकामीच असतात. सगळच महाग ...हॉटेलिंग महाग ..  फळभाज्याही महागच.  पण त्या Riposte Alimentaire (Food Counteratack) कार्यकर्त्यानी अती केलंय हे. 

विषय कुठून कुठे फिरवताय ... 

मोनालिसा सोळाव्या शतकातील फ्रेंच चित्रकार  लियोनार्दो दा विंची यांचे चित्र. या चित्राबाबत अनेक गूढ कथा रचल्या गेल्या आहेत. किंबहुना या

कथांमुळे ती जगभर अतिशय लोकप्रिय झाली असावी. एकदा ती म्युझियम मधून  चोरीलाही गेली . काही वर्षांनी सापडली. कित्येक वेळा तिच्यावर हल्ले झाले. 

तिच्यावर म्हणजे मोनालिसा नामच चित्रावर हं .. आम्हा कलाकारांना कलाकृती नावानेच संबंधांची सवय असते. 

कधी ऍसिड , कधी केक , आता भोपळ्याचे सॉस. 

वर तेथील कर्मचाऱ्यांनी चित्रावर काच असल्याने चित्राला धक्का पोहोचला नाही असे कबूल केले. 

म्हणजे थरभर मेकअप केलेल्या  मॉडेलवर सॉस टाकावा अन् नंतर मॉडेल शाबूत आहे असे म्हणत तोंडावरचा सॉस पुसून घ्यावा .. तसे काहीसे ! 

हे असे कसे चालेल ?  पॅरीस हे जगभरातील सर्वात महत्वाचे कलेचे प्रेरणा स्थान आहे. तेथे आज मधोमध वाहणारी सिएंन नदीच्या किनार्यावर चालत  दर पंधरा मिनिटांवर एक म्युझियम  किंवा कला दालन आहे. 

हजारों पर्यटक दर आठवड्याला तेथे येतात ते तेथील महत्वाचा कला संग्रह बघायला. म्हणजे ह्या शहराचा टॅक्स बर्यापैकी टुरीझम , पर्यटनावर जमा होतो. कला जगतात पॅरिसचा खूप मोठा वाटा आहेच आणि राहणार.  तसेच कलाकार व साहित्यिक वर्गामुळे पॅरीस प्रसिध्द आहे व राहणार हे नक्की. 

तेथील सरकारही नवयुवकांना घरबसल्या स्टायपेंड देते असे ऐकून आहे. ह्या बिचाऱ्या कार्यकर्त्यांना जे काही मिळतंय त्यात पॅरीस पर्यटन खात्याच्या वाटा आहेच की ...  काही वर्षांपुर्वी म्हणे कोणीतरी भल्या माणसाने तेथील घर नसणार्यांना स्वतः:च्या खर्चाने टेंट दिले होते .. तो ही असाच सरकार विरोधातील चळवळीचा भाग होता. जर सरकार बेजवाबदार असेल तर नक्कीच  विरोधात आवाज उठवावा पण विचार करून ठोस पाऊल घ्यावे नै .. पण ज्या जगप्रसिद्ध मोनालिसाच्या चित्राला करोडो लोक पहायला स्वतः: लाखोंनी कमावलेला पैसा खर्च करून येतात .. तीच्यावर असा हल्ला म्हणजे अतीच आहे ... 

मलातर असे वाटते की आता त्या कार्यकर्त्यांना शिक्षा मिळणार असेल तर एखाद्या शेतावर नांगर चालवायला शिकवा.दोनचार वर्ष शेती करू देत त्यांना ... भारतातच पाठवा ना त्यांना ... येथे शेतातच शुध्द हवा पाणी आणि भाज्याही मिळतील त्यांना. पण फुकट स्टायपेंड मिळणार नाही हे मात्र खरं. आजचा युवक स्मार्ट आहे हे आपण म्हणतो पण कुठला राग कुठे काढायचा हेच जर त्यांना कळत नसेल तर काय उपयोग ! 

अशा वर्तणूकीवर जागतिक स्तरावर आक्षेप घेतला जावा. मोनालिसा काय, कुठल्याही कलाकृती वर अशा प्रकारचे वर्तन चुकीचे आहे.

       ...... भावना सोनवणे.

राम ...

राधा प्रेम शिकवते

शिकवते मीरा भक्ती

सरस्वती दाखवते दिशा शिक्षणाची

लक्ष्मी सांगते महत्व पैशाचे वेळोवेळी  

 

विठ्ठल काळा तरी... 

विठ्ठल नाम निखळ पाणी .. 

वाहत जावं  त्यातच...

आणि सोप्पं करावं जगणं कृष्ण कृष्ण करत

वेळ निभावून नेतं स्मरण विष्णूचं

शंकर मात्र हवा हवासा अकांड तांडव 

ब्रम्ह सृष्टीचा जन्मदाता 

ब्रम्हचारी हनुमान आद्य देव शक्तिचा 

सगळेच कसे वेळोवेळी...

साथ निभावणारे 

सगळेच देव लाडके...

 

एक राम तो एक मर्यादा पुरूषोत्तम 

समजणं त्याला मात्र सोप्पं नाही 

जितकं जवळ कराल ...

तितका तो समोर येइल...

आठवण करून देइल वेळोवेळी मर्यादेची

 धावाधाव करा कितीही जिवाची  

मी आणि माझं म्हणत साठवत रहा काहीबाही

जाताना मात्र सोडायचंय येथेच सगळं काही 

शेवटच्या टप्यावर फक्त राम नामच...

दुसरं नाही काही.

              .... Bhavna. 21st January 2024.